Vredesboom voor Oekraïne.
Dat het Westen in 2022 in oorlog zou zijn met Rusland hadden we nooit kunnen bevroeden. Hoewel de strijd plaatsvindt in Oekraïne ondervinden we ook hier de nadelige gevolgen. Denk aan de extreem hoge energieprijzen, de hoge inflatie en de bizar hoge kosten voor munitie en wapens die naar het front gaan.
Rusland hamert er voortdurend op dat ze Oekraïne is binnengevallen omdat het historisch Russisch grondgebied is. De ruim 44 miljoen inwoners van Oekraïne moeten weer terug onder de vleugels van de Russische dubbelkoppige adelaar. Maar dat Oekraïne Russisch grondgebied is is een mythe. Het land behoorde toe aan verschillende rijken en ja, het noorden van het land was in de zevende eeuw het land van de Roes (Rus), het werd bewoond door Oost-Slaven en Fins-Permische volkeren.
Grensland
Oekraïne betekent letterlijk grensland, evenals Polen is het een ‘bufferstaat’ en met die landen botst de geschiedenis altijd ongemeen fel. In de middeleeuwen ontstond het Kievse Rijk – Kievan Rus, voorloper van het tsarenrijk, ja hier liggen de historische wortels van Rusland. Maar in de loop der tijd veranderde er veel. In de achttiende eeuw pikte Tsarina Catharina de Grote de Krim in. Delen van West-Oekraïne behoorde lange tijd bij Polen, maar ook bij het Oostenrijk-Hongaarse keizerrijk. Na ondertekening van het geheime pact met Adolf Hitler (1939) bezette Stalin delen van het land. Na WOII kreeg hij heel Oekraïne in handen. Hij verbood het Oekraïens, voortaan werd er alleen Russisch gesproken. In 1963 verordonneerde Chroesjtsjov dat de Krim niet meer bestuurd zou worden door Moskou, maar vanuit Kiev, de toenmalige hoofdstad van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek.
Na de val van de Sovjet-Unie in 1991 werd Oekraïne op papier een onafhankelijke natie. Maar Rusland hield het land na aan de borst, want het grensland was in geopolitiek opzicht van belang. Voor Poetin stond altijd vast dat Oekraïne onwrikbaar tot de Russische invloedssfeer behoorde. Hier maakt Poetin een grote fout. Oekraïne zit door de grote verscheidenheid aan sociale en culturele groeperingen anders in elkaar dan Rusland, bovendien is de politiek in Oekraïne minder ‘gestuurd’ dan in Rusland. Het land was meer geïnteresseerd in het Westen dan Poetin dacht. Kijk maar wat er in 2004 gebeurde.
Vijanden
Het beet Poetin dat Leonid Koetsjma, de toenmalige president van Oekraïne, na de eeuwwisseling flirtte met de EU en de NAVO, voor Poetin, een oud-KGB’er, zijn dat vijanden. Hij maakt zich er vooral kwaad over dat de NAVO verder opschoof naar het oosten en nu klaarstond in 26 landen, waaronder de Baltische staten, voormalige Sovjetrepublieken, Bulgarije en Roemenië. Met Oekraïne mocht dat nooit gebeuren. Rusland wees op de belofte die Michael Gorbatsjov in 1989 van de NAVO zou hebben ontvangen: geen uitbreiding in oostelijke richting. Maar de Westerse politieke leiders ontkenden pertinent dat ooit beloofd te hebben. Voor Poetin, een denker in invloedssferen, was het nu wel duidelijk: de vijand stond bewapend aan de poort. In werkelijkheid betekende de NAVO-uitbreiding weinig: een raketbeschermingssysteem, zogenaamd om invliegende raketten uit Iran te onderscheppen, al was het duidelijk gericht op Rusland, en straaljagers die het luchtruim van de nieuwe staten moesten beschermen, maar van een Westers leger op de Russische stoep was geen sprake.
IJskoud
Bij de Oekraïense presidentsverkiezingen in 2004 schoof Poetin presidentskandidaat Viktor Janoekovitsj naar voren. De oppositie zwoer bij Viktor Joesjtsjenko. Maar nu Oekraïne sprak over een mogelijke aansluiting bij de NAVO, zette Poetin de hakken in het zand, het was genoeg. President Koetsjma werd onder druk gezet en stopte zijn geflirt met de EU en de NAVO. De Oekraïense oppositie verkeerde in shock.
De Westers georiënteerde presidentskandidaat Viktor Joesjtsjenko raakte al gauw in de problemen. De Russen dienden hem tijdens een diner het gif dioxine toe waardoor hij een acute ontsteking van de alvleesklier opliep die een gruwelijk verminkt gelaat teweegbracht. Dit kon niet voorkomen dat hij al snel weer de leiding nam, daarbij fors gesteund door de VS die de oppositie ruim financierde om de democratie een kans te geven.
Het Kremlin steunde Janoekovitsj. Het maakte daarbij gebruik van dezelfde verkiezingscampagne die eerder was gebruikt voor de Russische verkiezingen. Joesjtsjenko werd boosaardig weggezet als een dienaar van het Westen, Janoekovitsj als een Russische held. Het hielp niet: Joesjtsjenko won met 39,87 procent, Janoekovitsj kreeg 39,32 procent van de stemmen. Dit kleine verschil maakte een tweede stemronde noodzakelijk. Poetin zette alles op alles om Janoekovitsj te laten winnen, hij bediende zich hierbij van een tot nu toe ongekende stembusfraude. Het opkomstpercentage joeg omhoog naar – schrik niet – 96,7 procent. Janoekovitsj won met 46 procent. In Rusland zouden ze zoiets geslikt hebben, maar niet in Oekraïne. De Maidan, het plein in het centrum van Kiev, stroomde vol met aanhangers van Joesjtsjenko. Er brak een opstand uit – de Oranjerevolutie. Joesjtsjenko riep zich uit tot president, maar een dag later werd Janoekovitsj uitgeroepen tot de officiële winnaar. Daarop werd het presidentiële paleis bestormd. De EU keerde zich tegen Poetin, maar hij noemde de verkiezing ‘glashelder’. Na enige tijd besloot hij tot nieuwe verkiezingen. Die won Joesjtsjenko met 52 procent.
Dit toont aan hoe Poetin werkt. IJskoud, berekenend, hij trekt zich nergens wat van aan. Lukt iets niet, zoals deze verkiezingsstrijd, dan slaat hij ter vernietiging zijn klauwen uit naar andere doelen, zoals het vergroten van de druk op ngo’s en het verder onderdrukken van criticasters. De huidige oorlog in Oekraïne kan daarom naar alle kanten gaan, en dan wijs ik vooral op de negatieve kanten.