REDCOM

In Oost- en Zuid-Nederland was er na Market Garden genoeg parachutestof voorhanden om er zelfs feestkleding van te maken.

78 Jaar geleden vrij, vandaag vieren we die vrijheid, een vrijheid die uiterst moeilijk is verkregen. Bijna negen maanden voor de bevrijding op 5 mei 1945 was Zuid-Nederland al bevrijd. Tijdens Operatie Market Garden, die de bevrijding van dit deel van Nederland inluidde, werd het treinverkeer platgelegd. Die spoorwegstaking was volkomen nutteloos. De Duitsers wilden de voedseldistributie naar West-Nederland via het spoor aan de gang houden, maar alleen met Nederlands personeel. De regering in Londen verbood dat.

Bevrijder 1945, Canadese oorlogsbegraafplaats, Groesbeek.

Tot het begin van de winter in 1945 vervoerden de Duitsers het voedsel per schip naar West-Nederland. Daarna werd het zo koud dat de rivieren bevroren en de schepen vastlagen. West-Nederland kreeg te maken met de hongerwinter. Tienduizenden trokken er per fiets op uit op zoek naar voedsel, vooral in Noord- en Oost-Nederland. Bij die tochten vielen duizenden doden onder meer doordat geallieerde jachtvliegers op alles schoten dat bewoog. Mede hierdoor, alsmede voedselgebrek, stierven er zo’n twintigduizend mensen. Door de in deze periode uitgevoerde geallieerde vergissingsbombardementen – denk aan het Haagse Bezuidenhout en Nijmegen – liep het aantal dodelijke slachtoffers verder op.

De Canadezen behoorden, samen met de Amerikanen, Britten en Polen, tot onze bevrijders. Op de Canadian War cemetry in Groesbeek liggen zo’n 2.600 strijders begraven. Naast vrijwel elk graf heeft de stichting Faces to graves een foto van de daar begraven soldaat geplaatst.

Scharminkels

De hongerwinter trof ouderen zwaarder dan jongeren. Veel mensen van in de zestig legden destijds het loodje. Op Bevrijdingsdag liepen de meeste mensen in West-Nederland erbij als scharminkels.

Achter hen lag een onnoemelijke ellende. Van de ruim 140.000 Joden in Nederland werden er ruim 101.000 vermoord. Van de 28.000 ondergedoken Joden in Nederland overleefden er 16.000 de oorlog niet. Ontvingen de overlevenden na de oorlog sympathie? Vergeet het. De Belastingdienst zat ze op de hielen, want in de afgelopen jaren hadden ze geen aangifte gedaan.

Het leven moest zo snel mogelijk op de vooroorlogse voet verder, naar slachtoffers werd niet omgekeken. Voor klagen was geen tijd. De maatschappij lag in puin. We kampten nog jaren met een enorm woningtekort en er was van alles veel te weinig. Tot 1952 kende we een bonnensysteem. Koffie was het laatste product op de bon. In de jaren zestig keerde het tij, toen ontstond er – vooral door Provo – verzet tegen de autocratische maatschappij.

Bij het Vrijheidsmuseum in Groesbeek komt de oorlog in Oekraïne wel heel dichtbij. Uit Kyiv is een 44 ton zware Russische T-72 tank gehaald die daar op een Franse mijn liep en zwaar beschadigd raakte. De tank stond in februari voor de Russische ambassade in Berlijn.

Soms krijg ik de vraag: wat vind jij van de oorlog in Oekraïne? Doorgaans antwoord ik dan: daar kan ik niets aan doen. En dat is helemaal waar. Want afhankelijk van degene met wie ik praat loopt die politieke discussie uit op een directe overeenstemming of oeverloos gelul.

Maar laat ik nu even inzoomen op dit conflict, dat vandaag – 3 mei 2023 – al 434 dagen aan de gang is. China en het Westen zijn bezig met het stevig overeind houden van hun politieke ideeën. China wil de leider zijn van een nieuwe wereldorde. Loodst het Westen Oekraïne zonder kleerscheuren door het conflict, dan ligt die Chinese droom aan barrels.

Om dat te voorkomen houdt China Rusland te vriend. Rusland, allang geen grootmacht meer, is uit economisch gezien belangrijk voor China. Het land zit tjokvol delfstoffen waar de economische groeier China garen bij spint. Voor China zou een teloorgang van Poetin een ramp zijn, want niemand weet wat daarna in Rusland gebeurt, in het ergste geval zou het land uiteen kunnen vallen. Voor de Chinese handel zou dat een hoogst onaangename ontwikkeling zijn.

De Russen beschieten in Oekraïne artsen, reddingswerkers, hulpverleners en burgers. Deze ambulance uit Charkiv zit onder de kogelgaten. De Russische beschieting vond plaats op 2 september 2022 bij een medische buitenpost.

Schuld

China steunt Rusland economisch. Mede hierdoor kan Poetin zijn ‘speciale militaire operatie’ aan de gang houden. Als het bovenstaande klopt houdt hij die strijd nog lang vol. Schuld daarvan krijgt de Westerse bemoeienis. Daar klopt niks van, maar het zou de Westerse eenheid kunnen schaden. Blijft die intact, dan krijgt Oekraïne nog meer wapens, waardoor de oorlog verder in hevigheid toeneemt. Mocht China ertoe overgaan Rusland militair te steunen dan kan het land rekenen op een handelsoorlog, ontketend door de EU en de VS, waardoor de economische expansie van China verlamt. De vraag is wat China dan doet.

Kortom de oorlog in Oekraïne is uitgegroeid tot een wereldomspannend conflict tussen grootmachten. Een strijd van autocraten tegen vrijdenkers. 84 Jaar na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is er opnieuw kans op een wereldwijd conflict.

Onze verre voorouders uit Afrika waren mensapen, ze ontstonden 4,5 miljoen jaar geleden.

Films over prehistorische giganten zijn kaskrakers, maar er zijn weinig films waarin de oermens het belangrijkste onderwerp is. 2001: A Space Odyssey uitgezonderd. Deze uit 1968 daterende film van Stanley Kubrick begint met prehistorische mensapen die in gevecht raken met een andere stam. Altijd sterk zijn of proberen te zijn, is ons diepste wezen. Ik weet, er zijn genoeg films met apen, maar wat daar gebeurt is meestal een flauw aftreksel van dit gegeven.

In de laatste ijstijd – 11.000 jaar geleden – waren hier wolharige neushoorns.

Een jager-verzamelaar.

Hoe mooi zou het zijn om een film te zien die zich afspeelt aan het eind van de laatste ijstijd. De tijd waarin groepen jagers-verzamelaars door besneeuwde vlakten trokken, Voortdurend dreigde gevaar van een aanval door een grottenleeuw, een holenbeer, hyena’s, wolven of een stampende wolharige neushoorn. Ook zo’n film zou, evenals Jurassic Park, een kaskraker kunnen zijn.

Stukje van een Neanderthaler-schedel in een gereconstrueerde schedel van een Neanderthaler.

Toch is er een probleem. Want van dinosauriërs is veel imponerend botmateriaal voorhanden, dat bevleugelt de fantasie. Van de allereerste mensen zijn slechts fragmenten gevonden. Een stukje prehistorische schedel uit Afrika mag archeologen tot verrukking brengen, het merendeel van de mensheid wil er vaak niets over weten.

Neanderthaler

Ik schreef Afrika, ja, want daar zijn we ontstaan. Onze verre voorouders waren daar zo’n 4,5 miljoen jaar geleden mensapen. Ze liepen gebogen. Na de verandering in Homo erectus gingen ze op reis. Bijna twee miljoen jaar geleden bereikten hun nazaten Europa. Ze pasten zich aan aan het koudere klimaat en een deel ontwikkelde zich tot Neanderthaler. Van deze menssoort – 35.000 jaar geleden door onbekende oorzaak van het toneel verdwenen – is bitter weinig teruggevonden, maar hij is niet helemaal uit zicht, want ons genoom bevat voor twee procent een Neanderthaler-component.

Neanderthaler.

Vuistbijl van een Neanderthaler.

Hebben we het over Neanderthalers dan denken we meteen aan het Neanderthal bij Düsseldorf. Maar ook in ons land waren Neanderthalers. Langs de Maas in Limburg en ook in Maastricht zijn hun sporen – voornamelijk vuurstenen – teruggevonden. Zo’n 250.000 jaar geleden slachtten ze daar, blijkt uit onderzoek, jonge neushoorns. Of ze ook andere delen van ons land hebben bezocht is vooralsnog onbekend. Vaststaat wel dat ze verbleven op de schier oneindige vlakte waar nu de Noordzee is. Op de met zand uit de Noordzee opgeschoten Maasvlakte is een schedelfragment van een Neanderthaler gevonden. De Noordzee ontstond na de laatste ijstijd, zo’n 11.000 jaar geleden. Mind you, die ijstijd duurde lang, hij begon 115.000 jaar v.Chr. Aan het eind steeg de temperatuur, het ijs smolt en het water gutste over de enorme landmassa en vormde een verbinding met de Atlantische Oceaan, die is 160 miljoen jaar oud, wat in geologisch opzicht jong is.

Sneeuwstormen

De barre weeromstandigheden in de ijstijd.

Ver daarvoor waren er al stammen van jagers-verzamelaars naar het huidige Groot-Brittannie gelopen. Een helse opgave, want het weer in de ijstijd was abominabel slecht. Sneeuwstormen en de zon liet zich zelden zien, De gemiddelde temperatuur kwam ‘s zomers zelden boven de acht graden Celsius. Maar we weten zeker dat ze het hebben gered, want in 2014 werden in de kustplaats Happisburgh voetafdrukken van meer dan 800.000 jaar oud gevonden. Ook van die groepen mensen is bar weinig teruggevonden. Pas als de mens zijn trektochten achterwege laat, zo’n vijfduizend jaar v. Chr. beginnen we een beeld te krijgen van zijn doen, maar daarover meer in de volgende bijdrage over de historie van ons ontstaan.