De humanist Desiderius Erasmus Roterodamus woont rond zijn twintigste in het Klooster Emmaüs in Stein, een vlek bij Haastrecht, niet ver van Gouda waar Erasmus zijn kinderjaren doorbracht. Zijn vader, een priester, verwekte hem bij zijn huishoudster, hierdoor was Erasmus een onwettig kind. In die tijd een zonde met grote gevolgen voor zijn maatschappelijke positie. Hij wurmde zich in allerlei bochten om zijn verleden te verdoezelen, vandaar dat zijn geboortejaar onbekend is. Was het 1466, 1467 of 1469? Pas op zijn vijftigste, en wereldberoemd, verloste de paus hem van deze dwaling.
Boerderij ‘t Klooster in Haastrecht staat op de plek van het voormalige Klooster Emmaüs, woonplek van Desiderius Erasmus.
Via de schilderachtige ophaalbrug in Haastrecht bereik je de Steinsedijk. Ga je de dijk af dan sta je op het terrein van het verdwenen klooster. In 1549 ging het door brand teloor. Met de kloosterstenen werd hofstede Kloosterstein gebouwd, die in 1900 teloor ging door brand. In 1903 verrees de huidige boerderij ’t Klooster. Onder de grond liggen de fundamenten van het oude klooster waarin de jonge Erasmus, vernoemd naar de Italiaanse bisschop Erasmus van Formiae, in 303 als martelaar gestorven voor zijn geloof, veelvuldig bad.
Op het voormalige kloosterterrein zijn bentheimerstenen gevonden, vermoedelijk van een muur of poortgebouw.
Vrijheid voor de wetenschap
Voor zijn komst naar het strenge klooster doorliep Erasmus de Latijnse School in Deventer, toentertijd een van de beste onderwijsinstellingen in de noordelijke Nederlanden. Gesteund door de Broeders van het Gemene Leven ontwikkelde hij zich daar als kritisch denker en stelde – heel bijzonder in die tijd – de mens centraal. Hij bepleitte vooral vrijheid voor de wetenschap, niet voor het individu. In feite was dat het begin van verzet tegen het dogma van de rooms katholieke kerk, al zou Erasmus zich er nooit helemaal van afkeren, iets wat Luther wel deed. Behalve Latijn, de taal waarin hij voortaan zou schrijven en spreken, studeerde hij in Deventer ook Grieks. Na de dood van zijn ouders stuurden zijn voogden hem in 1487 naar Stein. Hij vond het er maar een smerige boel. “De plaats was zoo stinkend en ongezond, dat er qualijk koeyen, laat staan zoo een teer menschje als ik ben konden aarden’’ (Wikipedia). Maar van een stiekem vertrek was geen sprake. Hem werd gedreigd ‘dat de heilige Augustinus zich op hem zou wreken wanneer hij de hielen zou lichten.’ Hij vertrok in 1493, een jaar na zijn priesterwijding in de Dom van Utrecht en begon in 1495 aan een theologiestudie en docentschap in Parijs.
Humanist Desiderius Erasmus Roterodamus († 1536).
Cabaretier
Bij het zien van schilderijen van Erasmus denk je misschien wat een norse kerel was dat. Maar het tegendeel is waar, zo blijkt uit de uitstekende biografie Erasmus Dwarsdenker van Sandra Langereis. Hij was behalve filosoof, theoloog, schrijver en humanist, ook een van de eerste cabaretiers. Erasmus kon ontzettend geestig en doeltreffend uit de hoek komen. Lees zijn bestseller Lof der zotheid uit 1509, daarin steekt hij de draak met iedereen die uit puur eigenbelang de meeste idiote fratsen uithaalt om zijn gelijk te halen.
Overhoop met Luther
Reformator Maarten Luther, 1483 – 1546.
Erasmus was een voorloper van de hervorming die in 1517 krachtig doorzet. Maarten Luther, evenals Erasmus een Augustijner priester, bracht een pamflet uit met 95 stellingen die hij ophangt aan de deur van de kerk in Wittenberg. Stellingen die de wantoestanden in de katholieke kerk, zoals de aflatenhandel, aan de kaak stelde. Erasmus nam daarvan afstand, hij bleef het katholieke geloof trouw. Hij kwam in conflict met Luther die volgens hem alles te snel wilde en in 1524 zelfs een bloedige Boerenoorlog op gang bracht.
Erasmus schudde moedeloos zijn hoofd over zoveel onbegrip. Tien jaar later liep hij stram van de reumatiek, onder aanhoudende koorts, buikpijn en een niet te stoppen bloederige diarree. In de nacht van 11 op 12 juli 1536 stamelde hij in zijn woonplaats Bazel: ‘Lieve God’ en stierf.